Τρίτη 19 Απριλίου 2011

Ποιοι αντιδρούν στο στοίχημα του 132ου της Γκράβας;

Σχολείο χωρίς σύνορα

Την ώρα που τα κρούσματα ρατσιστικής βίας πληθαίνουν, ένα μοναδικό εκπαιδευτικό πείραμα που κινείται στον αντίποδά τους κινδυνεύει να ματαιωθεί. Για τη στήλη, ωστόσο, αποτελεί χωρίς αμφιβολία την εκπαιδευτική πρόταση της χρονιάς που μας πέρασε.

Η υπόθεση του 132ου Δημοτικού Σχολείου της Αθήνας δεν είναι άγνωστη στους αναγνώστες και τις αναγνώστριες της στήλης: η διευθύντριά του Στέλλα Πρωτονοταρίου εκδιώχθηκε πρόσφατα από το σχολείο χάρη στη σκανδαλώδη διαδικασία της προφορικής συνέντευξης, η οποία της στέρησε μερικά πολύτιμα μόρια που θα της επέτρεπαν να παραμείνει στη θέση της.

Ως εδώ, ουδεμία πρωτοτυπία: πάμπολλες υπήρξαν φέτος οι καταγγελίες για στημένες συνεντεύξεις, για επιλογή διευθυντών με κομματικά κριτήρια, για παραγκωνισμό εκπαιδευτικών με έργο και προσόντα, καθώς και για υπηρεσιακά συμβούλια που εκλήθηκαν να κρίνουν συναδέλφους τη στιγμή που μέλη τους ήταν και τα ίδια υποψήφια για μια διευθυντική θέση.

Με τη διαφορά ότι στην περίπτωση του 132ου Δημοτικού Σχολείου η εκδίωξη της Στέλλας Πρωτονοταρίου συνιστά, όπως αποδεικνύεται, μέρος ενός ανομολόγητου σχεδιασμού: ο νέος διευθυντής ξεκαθάρισε εξαρχής ότι τοποθετήθηκε στο 132ο Δημοτικό Σχολείο εκτελώντας, όπως ισχυρίζεται, «άνωθεν εντολές», ενώ οι πρώτες κινήσεις του μαρτυρούν ότι στόχος του είναι ή απονεύρωση ή και κατάργηση όλων εκείνων των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και πρωτοβουλιών που συγκροτούν τη θαυμαστή ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου σχολείου.

Θυμίζουμε ότι στο σχολείο αυτό, η πολυεθνική σύνθεση του πληθυσμού δεν αντιμετωπίζεται παθητικά ως «πρόβλημα», αλλά προσεγγίζεται δημιουργικά ως πρόκληση για την επινόηση μιας εκπαιδευτικής πρακτικής που, με σεβασμό στη «διαφορετικότητα».

Επομένως, στην ιδιαίτερη κουλτούρα των παιδιών- να φροντίζει για την αρμονική ένταξη όλων των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον.

Το δύσκολο εγχείρημα, όπως είχαμε την ευκαιρία να αναπτύξουμε σε προηγούμενο δημοσίευμά μας, ανέλαβαν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου σε εθελοντική βάση και με βαρύ προσωπικό κόστος, την ώρα που κάποιες από τις δράσεις τους αντιμετωπίστηκαν με σκεπτικισμό αν όχι με καχυποψία από τους υπεύθυνους του υπουργείου. (Βλ., σχετικά, «Ιός» 23.06.07)

Παρακολουθώντας από κοντά τις εξελίξεις του τελευταίου καιρού, αποκομίσαμε τη βεβαιότητα ότι η απομάκρυνση της διευθύντριας του σχολείου αποτελεί για κάποιους επιλογή στρατηγικού χαρακτήρα: απ' ό,τι φαίνεται, η εγχώρια εκπαιδευτική πραγματικότητα δεν έχει περιθώρια για πειράματα σαν κι αυτό που βρίσκεται σε εξέλιξη στο ταπεινό δημοτικό της Γκράβας.

Ώρα ευθύνης

Ούτως ή άλλως, η διοίκηση ουδέποτε ενθάρρυνε τις εκπαιδευτικές πρακτικές που δοκιμάζονταν στο σχολείο: άλλοτε αγνόησε τα αιτήματα του συλλόγου των δασκάλων του, κάποτε επικαλέστηκε γραφειοκρατικά κωλύματα, συχνά επέδειξε αδιαφορία για τα αποτελέσματα της δουλειάς τους.

Στο κλίμα αυτό, η διευθύντρια του σχολείου και οι δάσκαλοι και οι δασκάλες του υποχρεώνονταν, εκτός όλων των άλλων, να φροντίζουν και για τη «θεσμική» κάλυψη των πρωτοβουλιών τους οι οποίες, αντί να επιβραβεύονται, αντιμετωπίζονταν συστηματικά από τους προϊσταμένους τους με επιφυλακτικότητα και δυσπιστία.

- Πώς, όμως, από την υπόγεια έκφραση μιας σχετικής δυσανεξίας οδηγηθήκαμε στον καλυμμένο διωγμό;

- Και ποιοι ακριβώς απεργάζονται τη ματαίωση ενός μοναδικού αυτή τη στιγμή εκπαιδευτικού έργου;

Το υπουργείο είναι υποχρεωμένο να απαντήσει επί της ουσίας στα σοβαρά αυτά ερωτήματα, πόσω μάλλον που το ζήτημα έφτασε στη Βουλή με ερωτήσεις του Φώτη Κουβέλη (23.11) και της Άννας Διαμαντοπούλου (11.12).

Αλλά για να απαντήσει επί της ουσίας, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου οφείλει να ξεκαθαρίσει τις κυβερνητικές θέσεις για ζητήματα που, υπερβαίνοντας κατά πολύ τον περίβολο της Γκράβας, άπτονται της σοβαρότερης ίσως πρόκλησης που έχει να αντιμετωπίσει η τρέχουσα ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα.

Η ασύγγνωστη στάση της πολιτείας απέναντι στο πείραμα του 132ου Δημοτικού Σχολείου δεν μπορεί πλέον να καλυφθεί πίσω από τις γενικότητες, τις απλουστεύσεις και τα ευχολόγια στα οποία καταφεύγουν συνήθως οι αρμόδιοι, όταν πρόκειται να αναφερθούν σε προβλήματα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Σε τελική ανάλυση, το υπουργείο πρέπει να απαντήσει με απόλυτη σαφήνεια κατά πόσον αξιολογεί αρνητικά την εμπειρία του συγκεκριμένου σχολείου και να εξηγήσει πού ακριβώς διαφωνεί με τις επιλογές των διδασκόντων του.

«Ναι στη ζωή»

Αλλιώς, να φροντίσει αμέσως να ξεκαθαρίσει μια και καλή το τοπίο, τραβώντας τ' αφτί όποιου δοκιμάζει να βάλει προσκόμματα στο έργο τους. Και να προχωρήσει στην αυτοκριτική επανεξέταση της στάσης που τήρησε όλα αυτά τα χρόνια απέναντι σε μια πρωτοβουλία που θα όφειλε να είχε στηρίξει από την πρώτη στιγμή. Προϋπόθεση η επιστροφή της Στέλλας Πρωτονοταρίου στη θέση της, καθώς και η ρητή αναγνώριση και η ουσιαστική ενίσχυση της πρωτοποριακής δουλειάς που συντελείται τα τελευταία χρόνια στο σχολείο.

Το 132ο Δημοτικό Σχολείο ανήκει στο αχανές, χουντικής έμπνευσης, συγκρότημα της Γκράβας και φιλοξενεί μαθητές που κατά 70% είναι παιδιά μεταναστών και ανήκουν σε πολλές και διαφορετικές εθνότητες.

Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλα σχολεία του κέντρου της Αθήνας, όπου η παρουσία των αλλόγλωσσων μαθητών αντιμετωπίζεται μοιρολατρικά ως «αναγκαίο κακό», οι εκπαιδευτικοί του δημοτικού της Γκράβας έβαλαν στόχο να παλέψουν για την αρμονική ένταξη των μαθητών, όλων των μαθητών τους, στο σχολικό περιβάλλον. Έτοιμες λύσεις δεν υπήρχαν. Έπρεπε, επομένως, να επινοηθούν. Έτσι, απαιτήθηκε εντατική μελέτη και συστηματική εθελοντική δουλειά με τα παιδιά και τους γονείς τους προκειμένου να αναζητηθούν οι τρόποι που θα οδηγούσαν σε επιτυχία το δύσκολο εκπαιδευτικό στοίχημα.

*Σημαντικός σταθμός στη διαδικασία που σε λίγο καιρό θα μεταμόρφωνε την πραγματικότητα του συγκεκριμένου σχολείου υπήρξε η συγκρότηση τάξεων εκμάθησης της ελληνικής για τους μετανάστες γονείς και της μητρικής τους γλώσσας για τους αλλόγλωσσους μαθητές (κυρίως της αλβανικής, αλλά και της αραβικής).

*Ταυτόχρονα, η έκδοση των ανακοινώσεων του σχολείου σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, αλβανικά και αγγλικά) διευκόλυνε κατά πολύ την επικοινωνία των μεταναστών γονέων με το σχολείο.

Χάρη στην επιμονή των δασκάλων, η δυσπιστία πολλών μεταναστών κάμφθηκε, ενώ Έλληνες γονείς που αρχικά διατύπωσαν ενστάσεις για τις πρωτοβουλίες αυτές στη συνέχεια κατανόησαν τη σημασία τους και τις πλαισίωσαν. Ακολούθησε η σταδιακή δοκιμή δραστηριοτήτων που, επέτρεπαν περιπτώσεις και την ενεργό συμμετοχή των γονιών τους.

*Η επιλογή μιας προσευχής που να αφορά όλα τα παιδιά απασχόλησε επίσης τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Η αντικατάσταση του «Πάτερ Ημών» με στίχους από το «Πρωινό άστρο» του Ρίτσου («Καλέ θεούλη/εμείς είμαστε καλά./Κάνε εσύ καλέ θεούλη/να 'χουν όλα τα παιδάκια/ένα ποταμάκι γάλα/μπόλικα αστεράκια/μπόλικα τραγούδια./ Κάνε εσύ καλέ θεούλη/να 'ναι όλα καλά/έτσι που κι εμείς/να μη νιώθουμε ντροπή/για την τόση μας χαρά.») υπήρξε εξαιρετικά εύστοχη: μέσα από τους κατανοητούς από όλα τα παιδιά στίχους του Ρίτσου, η προσευχή μετατρεπόταν σε μία ακόμη κοινή εμπειρία που οι μαθητές μπορούσαν να μοιραστούν χωρίς αποκλεισμούς.

*Εξίσου ενδιαφέρουσες, οι προτάσεις των δασκάλων για τις γιορτές που διοργανώνονται με την ευκαιρία των εθνικών επετείων αποτελούν υπόδειγμα για μια σύγχρονη αντιμετώπιση του ζητήματος το οποίο, βέβαια, δεν αφορά μόνο τα σχολεία στα οποία φοιτούν παιδιά μεταναστών.

Στο 132ο της Γκράβας τα παιδιά δεν υποχρεώνονται να ακολουθήσουν το τυποποιημένο εθνικιστικό τελετουργικό μιας κλασικής σχολικής γιορτής. Δεν παπαγαλίζουν ηρωικά κατορθώματα και δεν τραγουδούν εμβατήρια. Επομένως, δεν βαριούνται.

Συζητούν με τους δασκάλους τους για την ιστορική περίοδο στην οποία θα αναφερθεί η γιορτή τους με τρόπο που να τους κινεί το ενδιαφέρον και να σχετίζεται με τα βιώματά τους. Αναλύουν κείμενα, μαθαίνουν τραγούδια, ετοιμάζουν σκηνικά. Και, με την καθοδήγηση των δασκάλων τους, αναλαμβάνουν μόνα τους τη διοργάνωση της γιορτής. Η όλη διαδικασία διευκολύνει τα παιδιά των μεταναστών να αισθανθούν ότι η γιορτή είναι και δική τους: η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, π.χ., έδωσε σε κάθε παιδί την ευκαιρία να συνεισφέρει στη γιορτή μιλώντας για την εμπειρία της χώρας του στον πόλεμο, ενώ τα συνθήματα στα οποία κατέληξαν τα ίδια τα παιδιά («Όχι στον πόλεμο», «Ναι στη ζωή») φωνάχτηκαν και μοιράστηκαν σε χαρτιά και στη δική τους γλώσσα.

Η γλώσσα του παιχνιδιού

Ούτως ή άλλως, η δουλειά τα τελευταία χρόνια στο 132ο Δημοτικό Σχολείο έχει αναγνωριστεί από πανεπιστημιακούς ειδικευμένους στα ζητήματα της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, οι οποίοι έχουν επανειλημμένα εκφράσει την πεποίθησή τους ότι στο σχολείο αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη ένα μοναδικό πείραμα.

*Χαρακτηριστικό δείγμα της δουλειάς του σχολείου αποτελούν και οι ταινίες που γύρισαν μαθητές του κερδίζοντας το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Ολυμπίας του 2006 και 2007. Η πρώτη έχει τίτλο «Παιχνίδια από τις πατρίδες μας» και δουλεύτηκε από τα παιδιά της πέμπτης τάξης, η δεύτερη με τίτλο «Παιχνίδια από τις πατρίδες μας μαζί με τους γονείς μας» γυρίστηκε από τα παιδιά της έκτης τάξης.

Η αρχική ιδέα προέκυψε από κάποιες αντιπαραθέσεις την ώρα του διαλείμματος: το ποδόσφαιρο, αποκλειστική απασχόληση των αγοριών στο διάλειμμα, δημιουργούσε εντάσεις μεταξύ των αντίπαλων ομάδων και άφηνε εκτός παιχνιδιού κάποια αγόρια που δεν ήταν «καλοί παίχτες», καθώς και όλα τα κορίτσια.

Μέσα από συζήτηση, τα ίδια τα παιδιά πρότειναν να περιοριστεί το ποδόσφαιρο και στη συνέχεια συμφώνησαν με την ιδέα ενός κοριτσιού να μάθουν τα παιδιά στους συμμαθητές τους παιχνίδια από τη χώρα τους για να τα παίζουν όλα μαζί.

Ας σημειωθεί ότι το τμήμα είχε 19 παιδιά, 4 από την Ελλάδα και τα υπόλοιπα από την Αλβανία, την Πολωνία, τη Μολδαβία, το Ιράν και τη Νιγηρία. Από αυτά 4 φοιτούσαν πρώτη φορά σε ελληνικό σχολείο.

Τα παιδιά εξοικειώθηκαν με τα παιχνίδια και συμφώνησαν με την ιδέα να κάνουν τα παιχνίδια τους ταινία. Με τη βοήθεια των δασκάλων τους έμαθαν να χειρίζονται την κάμερα και να εναλλάσσονται στους ρόλους του σκηνοθέτη, του εικονολήπτη και του ηθοποιού. Ασχολήθηκαν ακόμη με το σενάριο της ταινίας, το μοντάζ και τη μουσική της επένδυση.

«Άνωθεν εντολές»;

Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό: ένα παιδί από κάθε χώρα εξηγεί μπροστά στην κάμερα πώς παίζεται ένα παιχνίδι από την πατρίδα του και στη συνέχεια οι συμμαθητές του καλούνται να το παίξουν.

Στη δεύτερη ταινία, γονείς από διάφορες χώρες αναλαμβάνουν να διδάξουν στους μαθητές κάποιο παιχνίδι που έπαιζαν οι ίδιοι στην πατρίδα τους όταν είχαν την ηλικία των παιδιών τους.

Είναι προφανές ότι στο 132ο Δημοτικό Σχολείο δοκιμάζονται με ήδη ορατά τα θετικά αποτελέσματά τους εκπαιδευτικές πρακτικές που κινούνται στον αντίποδα της αντίληψης εκείνης, σύμφωνα με την οποία τα σχολεία με μεγάλο αριθμό παιδιών από άλλες χώρες είναι καταδικασμένα να μετατραπούν σε γκέτο για μετανάστες, από όπου οι έλληνες γονείς καλά θα κάνουν να απομακρύνουν το γρηγορότερο τα παιδιά τους. (Βλ., σχετικά, διπλανή στήλη). Εξίσου βέβαιο είναι ότι παρόμοιες πρωτοβουλίες δεν έχουν να επιδείξουν ούτε τα διαπολιτισμικά σχολεία, σχολεία κατά τα λοιπά εξειδικευμένα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων ένταξης των αλλόγλωσσων.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, η απομάκρυνση της διευθύντριας του σχολείου δεν μπορεί να θεωρηθεί συμπτωματική. Ψυχή του εκπαιδευτικού πειράματος που περιγράψαμε με συντομία σε όσα προηγήθηκαν, η Στέλλα Πρωτονοταρίου εκλήθη στην προφορική συνέντευξη -αυτή στην οποία βαθμολογήθηκε χαμηλά ώστε να χάσει τη θέση της- να «απολογηθεί» για τις αντιρατσιστικές εκπαιδευτικές πρακτικές της ίδιας και των συναδέλφων της. Η συνέχεια έμελλε να αποδείξει ότι η «μετακίνησή» της σε άλλο σχολείο υπήρξε, όπως ήδη σημειώσαμε, μέρος ενός σαφούς σχεδιασμού.

Ο νέος διευθυντής ξεκαθάρισε από την αρχή την αντίθεσή του προς ό,τι συνιστά την ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου σχολείου. Δεν φτάνει που «με το καλημέρα» χαρακτήρισε εμμέσως πλην σαφώς το σχολείο «Ζωνιανά της εκπαίδευσης». Επαναλαμβάνοντας με κάθε ευκαιρία ότι εκτελεί «άνωθεν εντολές», ζήτησε την κατάργηση της προσευχής και την επιστροφή στο «Πάτερ Ημών», φτάνοντας μάλιστα κάποια στιγμή να πάρει το μικρόφωνο από το χέρι του παιδιού που ετοιμαζόταν να πει το «Καλέ θεούλη».

Εμπόδισε τη Στέλλα Πρωτονοταρίου να αποχαιρετήσει σε αίθουσα του σχολείου τους μετανάστες γονείς που παρακολουθούσαν τα μαθήματα ελληνικής και αργότερα, επικαλούμενος τηλεφωνική εντολή της διεύθυνσης και επισείοντας απειλές για πειθαρχικές διώξεις, ζήτησε την κατάργηση των μαθημάτων λόγω έλλειψης χώρου.

Υποστήριξε παράτυπα ότι πρέπει να ζητηθεί από το Σύλλογο Γονέων αίθουσα του σχολείου για τη συνέχιση των μαθημάτων. Επίσης παράτυπα, ισχυρίστηκε ότι στην εθελοντική διδασκαλία για τους γονείς δεν έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν εκπαιδευτικοί από άλλα σχολεία, αλλά και η ίδια η Στέλλα Πρωτονοταρίου.

Σε εκκρεμότητα βρίσκονται πλέον και τα μαθήματα μητρικής γλώσσας, καθώς οι δάσκαλοι, παρά την απόφασή τους να τα συνεχίσουν πάση θυσία, προκρίνουν αυτή τη στιγμή την προστασία των μαθητών τους από ενδεχόμενους αντιπαιδαγωγικούς χειρισμούς.

Μιλώντας μαζί τους, αντιληφθήκαμε ότι οι εκπαιδευτικοί του σχολείου δεν σκοπεύουν να παραμείνουν παθητικοί θεατές των εξελίξεων. Και το αποδεικνύουν καθημερινά. Παρά τις απόπειρες τρομοκράτησής τους, επιχείρησαν από την πρώτη στιγμή να περισώσουν ό,τι είναι δυνατό να περισωθεί από την πολύχρονη και πολύμοχθη προσπάθειά τους. Επανεπιβεβαίωσαν τις παλαιότερες αποφάσεις τους και εξήγησαν στον νέο διευθυντή ότι με τη στάση του παραβιάζει ομόφωνες αποφάσεις του Συλλόγου Διδασκόντων, οι οποίες δεν ακυρώνονται αυτομάτως με την απομάκρυνση της Στέλλας Πρωτονοταρίου. Είναι ωστόσο ιδιαίτερα θορυβημένοι, κυρίως επειδή βλέπουν την αναστάτωση που έχει ήδη προκληθεί σε παιδιά και γονείς: το κλίμα που επικρατεί σήμερα στο σχολείο θέτει σε άμεσο κίνδυνο τα αποτελέσματα της δουλειάς τους.

Προσπαθώντας να βρουν άκρη, οι εκπαιδευτικοί απευθύνθηκαν στις αρχές Δεκεμβρίου στον προϊστάμενο της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ζητώντας του να ξεκαθαρίσει επιτέλους το τοπίο. Τα ερωτήματά τους αφορούσαν τα βασικά σημεία τριβής με τον νέο διευθυντή τους. Οι δάσκαλοι του 132ου ζητούσαν να πληροφορηθούν: 1. Κατά πόσον είναι υπηρεσιακά νόμιμη η προφορική διαβίβαση σοβαρών εντολών που επισύρουν και πειθαρχικό έλεγχο. 2. Δικαιούται ο διευθυντής να καταργεί αποφάσεις του Συλλόγου Διδασκόντων; 3. Ο διευθυντής ή η υπηρεσία κρίνει εάν μια απόφαση του Συλλόγου Διδασκόντων είναι σύννομη; 4. Η παραχώρηση σχολικών χώρων προβλέπεται για εκδηλώσεις φορέων της τοπικής κοινωνίας. Πρέπει να ζητείται η παραχώρηση και για οποιαδήποτε δραστηριότητα που αποφασίζει ο Σύλλογος Διδασκόντων εκτός ωρολογίου προγράμματος; 5. Γιατί δεν έχει ποτέ απαντηθεί ερώτημα του Συλλόγου Διδασκόντων για την προσευχή;

Πώς ήρθε η δικαίωση

Η απάντηση ήρθε στις 19 Δεκεμβρίου όχι από τον προϊστάμενο, αλλά από τον σχολικό σύμβουλο: στο έγγραφό του, διευκρινίζει ότι «στα βασικά κείμενα ρύθμισης θεμάτων εκπαίδευσης και σε άλλες σχετικές διατάξεις δεν προσδιορίζεται ρητώς το κείμενο της προσευχής», ότι «η γλώσσα και ο πολιτισμός της χώρας προέλευσης των μαθητών μπορούν να διδαχθούν στο πλαίσιο του Φροντιστηριακού Τμήματος», καθώς και ότι «το πρόγραμμα εκμάθησης ελληνικής γλώσσας στους μετανάστες γονείς [...] μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του "Προγράμματος πολιτιστικών και άλλων δραστηριοτήτων"».

Έστω και καθυστερημένα, η απάντηση αυτή δικαιώνει και «θεσμικά» τους εκπαιδευτικούς του 132ου της Γκράβας. Ο τελευταίος λόγος ανήκει στο υπουργείο, που οφείλει να αναθεωρήσει τη στάση του και να επιτρέψει στη διευθύντρια και στους εκπαιδευτικούς του σχολείου να συνεχίσουν ανενόχλητοι τη δουλειά τους.



http://www.132grava.net/node/93